Literacy-th

ทุกวันนี้ปัญญาประดิษฐ์หรือ AI เข้ามามีบทบาทในชีวิตประจำวันของเรามากขึ้นเรื่อย ๆ ตั้งแต่การค้นหาข้อมูล การติดต่อสื่อสาร ไปจนถึงการช่วยคิดและตัดสินใจ แต่ในขณะที่ AI ช่วยทุ่นแรงและทำให้ชีวิตสะดวกขึ้นก็มีปรากฏการณ์ใหม่ที่เริ่มถูกพูดถึงกันมากขึ้นนั่นคือ “ความเหนื่อยล้าจากปัญญาประดิษฐ์” (AI Fatigue) ซึ่งไม่ใช่เพียงความรู้สึกเบื่อหน่ายเท่านั้น แต่เป็นความอ่อนล้าทางความคิดและจิตใจที่เกิดจากการพึ่งพา AI อย่างต่อเนื่องเกินไป1 สาเหตุสำคัญของปัญหานี้ไม่ได้อยู่ที่เทคโนโลยีโดยตรงแต่อยู่ที่วิธีที่เราใช้ AI อย่างขาดความสมดุล หลายครั้งเราเผลอปล่อยให้ AI คิดแทน ตัดสินใจแทน หรือแม้กระทั่งกำหนดทางเลือกแทนเราโดยไม่รู้ตัว เพื่อรับมือกับปัญหานี้จึงมีแนวทางที่เรียกว่า “วินัยทางปัญญา” (Cognitive Discipline) ซึ่งหมายถึงความตั้งใจและความสม่ำเสมอในการฝึกฝนตนเองให้ยังคงคิด วิเคราะห์ และเรียนรู้ด้วยตัวเองอยู่เสมอแม้จะมี AI อยู่เคียงข้าง ลองนึกภาพง่าย ๆ ว่าการใช้ AI ก็เหมือนกับการใช้เครื่องคิดเลข เราอาจใช้มันเพื่อความสะดวกรวดเร็วแต่เราก็ยังจำเป็นต้องรู้วิธีบวก ลบ คูณ หารพื้นฐาน เพราะหากวันหนึ่งไม่มีเครื่องคิดเลขเราก็ยังสามารถคำนวณเองได้ วินัยทางปัญญาจึงไม่ใช่การห้ามใช้ AI แต่คือการใช้มันเป็นเพื่อนคู่คิดที่ช่วยกระตุ้นให้เราตั้งคำถาม มองสิ่งต่าง ๆ อย่างรอบด้านและไม่ยอมให้ AI คิดแทนเราทั้งหมดทุกเรื่อง อีกสาเหตุหนึ่งคือข้อจำกัดของ AI โดยเฉพาะเรื่องภาษาและวัฒนธรรม […]

ในวันที่ความจริงสามารถถูกผลิตขึ้นได้ราวกับสินค้าชิ้นหนึ่ง เรากำลังก้าวเข้าสู่ยุคที่เส้นแบ่งระหว่าง “ของจริง” และ “ของสร้าง” เบาบางลงอย่างที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน คลิปวิดีโอหนึ่งของนายกรัฐมนตรีแคนาดา Mark Carney ที่แพร่กระจายบน TikTok ทำให้ชาวโลกหยุดนิ่งพร้อมคำถามเดียวกันว่า “นี่เกิดขึ้นจริงหรือแค่ปลอม?” แม้คลิปจะถูกติดป้ายว่าเป็น AI-generated ตั้งแต่ต้น แต่ก็มีผู้ชมเป็นล้าน เพราะมันสมจริงเกินกว่าจะมองข้ามไปเหมือนการตัดต่อเล่น ๆ1 และนี่คือเพียงหนึ่งในภาพสะท้อนของยุคดิจิทัลที่ความปลอมไม่เพียงเรียบเนียน แต่ยังมีพลังพอจะพลิกความรับรู้ของคนจำนวนมากได้ในเสี้ยววินาที ลักษณะเช่นนี้ไม่ได้เกิดขึ้นเฉพาะในกรณีทางการเมืองที่ซับซ้อน หากแต่เริ่มแทรกซึมอยู่ในวัฒนธรรมอินเทอร์เน็ตทั่วโลก คลิปตลกที่จับเอานักการเมืองอังกฤษ Nigel Farage ไปเล่น Minecraft แม้จะดูขำขัน แต่ก็เผยให้เห็นว่าผู้คนค่อย ๆ คุ้นชินกับการเห็นภาพบุคคลจริงอยู่ในสถานการณ์ปลอมจนแทบไม่รู้สึกแปลกใจอีกต่อไป2 โลกออนไลน์กำลังพัฒนา “ภูมิทัศน์ความจริงแบบใหม่” ที่ไม่จำเป็นต้องยึดโยงกับข้อเท็จจริง ทว่าเน้นความสนุก ความประหลาดใจ และการแชร์ต่อเป็นหลัก การเบลอของเส้นแบ่งระหว่างความจริงและความบันเทิงจึงทำให้ผู้ชมมีแนวโน้มลดการตรวจสอบข่าวสารลง โดยไม่ทันรู้ตัวว่านี่คือช่องว่างอันใหญ่ที่ AI สามารถเล็ดลอดเข้ามาควบคุมการรับรู้ได้ง่ายที่สุด อย่างไรก็ตาม ความท้าทายที่แท้จริงเริ่มชัดเจนเมื่อ deepfake ถูกนำมาใช้เพื่อวัตถุประสงค์ทางการเมืองอย่างเป็นระบบ คลิปเสียงปลอมของ Kamala Harris ที่ถูกเผยแพร่ในช่วงการเลือกตั้งสหรัฐฯ เป็นเครื่องเตือนใจสำคัญว่าข้อมูลเพียงไม่กี่วินาทีอาจกระทบการตัดสินใจของผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งได้โดยตรง3, 4 ขณะเดียวกัน ในเอเชียใต้ คลิป

ภูมิทัศน์โซเชียลมีเดียในประเทศไทยมีลักษณะเด่นคือการใช้งานที่แพร่หลายของแพลตฟอร์มหลัก                       โดย Facebook และ LINE ยังคงเป็นแพลตฟอร์มที่มีบทบาทสำคัญในการสื่อสารและการเข้าถึงข้อมูล                   โดยมีอัตราการใช้งานประจำทุกเดือนสูงเกือบ 90% ในขณะเดียวกัน TikTok ได้กลายเป็นแพลตฟอร์มที่เติบโตอย่างก้าวกระโดด ด้วยจำนวนผู้ใช้งานมากกว่า 85% ซึ่งเป็นข้อพิสูจน์ถึงความนิยมอย่างสูงในการเปิดรับเนื้อหารูปแบบวิดีโอสั้น (Short Video) ของคนไทย สิ่งที่น่าสนใจคือ เบื้องหลังการทำงานของแพลตฟอร์มเหล่านี้ในปัจจุบันพึ่งพาเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence) หรือ “AI” มากขึ้นเรื่อย ๆ จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตเราโดยไม่ทันรู้ตัว1 ปัญญาประดิษฐ์ หรือ AI เข้ามามีบทบาทในการดำเนินชีวิตประจำวันของเรา ไม่ว่าจะเป็น เรื่องสุขภาพ การเรียนรู้ การเดินทาง การเงิน หรือแม้แต่ด้านความมั่นคงและวัฒนธรรม เทคโนโลยีนี้เคยถูกมองว่าเป็นเรื่องในนิยายวิทยาศาสตร์ แต่วันนี้กลับกลายเป็นส่วนหนึ่งที่แทบขาดไม่ได้ของสังคมสมัยใหม่ ด้วยความสามารถในการประมวลผลข้อมูลมหาศาล AI ไม่เพียงช่วยให้การทำงานมีประสิทธิภาพขึ้น แต่ยังเข้ามาเปลี่ยนวิธีการดำเนินชีวิตประจำวัน ตั้งแต่การใช้บริการออนไลน์ไปจนถึงการตัดสินใจในเรื่องสำคัญของชีวิต2 อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วเช่นนี้ก็มาพร้อมกับความท้าทาย โดยเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุ                              ที่อาจไม่คุ้นเคยกับเทคโนโลยีและสื่อดิจิทัลสมัยใหม่ การเผชิญกับวิดีโอปลอมหรือข้อมูลที่ถูกบิดเบือนบนโซเชียลมีเดียจึงเป็นความเสี่ยงที่อาจนำไปสู่ความเชื่อผิด ๆ ความวิตกกังวล หรือการตัดสินใจที่อันตรายได้ ยกตัวอย่าง ล่าสุดมีเรื่องเตือนภัยจากผู้ประกาศข่าวชื่อดัง พุทธ อภิวรรณ

ในบริบทที่ประเทศไทยกำลังก้าวสู่สังคมสูงวัยเต็มรูปแบบ การตั้งคำถามว่า “ผู้สูงอายุยังสามารถ มีบทบาทในสังคมได้อย่างไร” กลายเป็นประเด็นที่ทั้งนักวิชาการและผู้ปฏิบัติงานภาคสังคมต่างให้ความสนใจ ข้อเท็จจริงที่เห็นชัดคือ ผู้สูงอายุจำนวนมากมีทุนทางปัญญา ประสบการณ์ และวุฒิภาวะที่สั่งสมมายาวนาน แต่กลับกัน จากผลการประเมินสุขภาพจิตด้วยโปรแกรม Mental Health Check In พบว่าผู้สูงอายุ มีความเครียดสูง ร้อยละ 5.13 เสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า ร้อยละ 10.26 เสี่ยงฆ่าตัวตาย ร้อยละ 7.69 และพลังใจต่ำ ร้อยละ 1.94 (ข้อมูลจาก Mental Health Check In กรมสุขภาพจิต)1 แม้ปัญหาด้านสุขภาพจิตจะสะท้อนผ่านตัวเลขดังกล่าว แต่สิ่งที่อยู่เบื้องหลังและพบได้บ่อยในชีวิตจริงของผู้สูงอายุ คือความเหงาและความโดดเดี่ยวทางสังคมเป็นอีกปัจจัยที่ส่งผลต่อสุขภาพกายและใจของผู้สูงอายุ งานวิจัยบางชิ้นชี้ว่า ผลเสียของการเหงาเรื้อรังรุนแรงพอ ๆ กับการสูบบุหรี่วันละ 15 มวน และมีส่วนทำให้คุณภาพชีวิตและอายุขัยลดลง นี่คือเหตุผลสำคัญที่ทำให้การมองหาแนวทางใหม่ ๆ เพื่อฟื้นฟูสุขภาวะจิตใจจึงเป็นสิ่งจำเป็น2 หนึ่งในแนวทางที่น่าสนใจคือการเปิดพื้นที่ให้ผู้สูงอายุได้ถ่ายทอดความรู้และประสบการณ์ที่สั่งสมมา การเผยแพร่ความรู้ให้คนรุ่นหลังจึงไม่เพียงแต่เป็นการส่งต่อภูมิปัญญา หากยังเป็น “กลไกสร้างความหมายของชีวิต” ที่ทำให้ผู้สูงอายุได้ตระหนักว่าความรู้และประสบการณ์ของตนยังมีประโยชน์ต่อสังคม ขณะเดียวกัน การใช้เทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI)

การโฆษณาที่มุ่งเป้าผู้สูงอายุ: ปัญหาและแนวทางการรับมือในยุคดิจิทัล ปัจจุบัน สังคมโลกกำลังก้าวเข้าสู่ยุคสังคมผู้สูงอายุ (Aging Society) อย่างเต็มรูปแบบ ซึ่งหมายถึงการเพิ่มขึ้นของประชากรสูงวัยในสัดส่วนที่มากกว่ากลุ่มประชากรวัยอื่น ๆ ควบคู่ไปกับการพัฒนาเทคโนโลยีและสื่อดิจิทัลที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้ผู้สูงอายุมีโอกาสเข้าถึงข้อมูลข่าวสารและสื่อโฆษณาได้ง่ายขึ้น อย่างไรก็ตาม แม้เทคโนโลยีจะช่วยให้ผู้สูงอายุได้รับสินค้าและบริการที่อำนวยความสะดวกในชีวิตประจำวันมากขึ้น แต่ในขณะเดียวกันก็ก่อให้เกิดความเสี่ยง เนื่องจากพวกเขาตกเป็นกลุ่มเป้าหมายของโฆษณาที่แสวงหาผลประโยชน์1 โดยอาศัยข้อจำกัดทางด้านกายภาพ ทักษะการใช้เทคโนโลยี และการทำความเข้าใจกลไกของตลาดยุคใหม่2,3 ปัญหานี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในเชิงเศรษฐกิจหรือการตลาดเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพ การเงิน และคุณภาพชีวิตโดยรวมของผู้สูงอายุ4 ปัญหาสำคัญที่พบได้บ่อยในปัจจุบันคือ การใช้กลยุทธ์ทางการตลาดที่ชักจูงให้ผู้สูงอายุเข้าใจผิดเกี่ยวกับคุณสมบัติของสินค้าและบริการ ไม่ว่าจะเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ บริการทางการเงิน หรือสินค้าอุปโภคบริโภคทั่วไป ผู้สูงอายุจำนวนมากอาจขาดทักษะในการวิเคราะห์ข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ หรือไม่ได้รับข้อมูลที่ถูกต้องเพียงพอ ทำให้พวกเขาตกเป็นเหยื่อของโฆษณาที่กล่าวอ้างเกินจริง หรือแฝงเจตนาเพื่อกระตุ้นให้ตัดสินใจซื้อโดยขาดความระมัดระวัง5 ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือโฆษณาสินค้าเพื่อสุขภาพ เช่น ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่อ้างว่าสามารถฟื้นฟูความจำ รักษาโรคข้อเสื่อม หรือป้องกันโรคร้ายแรงได้ภายในระยะเวลาอันสั้น แม้ว่าผลิตภัณฑ์บางอย่างอาจมีประโยชน์ต่อสุขภาพในระดับหนึ่งก็ตาม ภาพ : https://www.matichon.co.th อีกหนึ่งปัญหาสำคัญคือการโฆษณาที่เกี่ยวข้องกับการเงินและการลงทุน6 ผู้สูงอายุเป็นกลุ่มที่มีแนวโน้มสะสมเงินออมมาเป็นเวลานานและกำลังมองหาช่องทางการลงทุนเพื่อความมั่นคงในวัยเกษียณ โฆษณาจำนวนมากจึงมุ่งเน้นไปที่การนำเสนอผลิตภัณฑ์ทางการเงินที่อ้างว่ามีผลตอบแทนสูง แต่ไม่ได้เปิดเผยความเสี่ยงอย่างครบถ้วน3 บางกรณีอาจมีการใช้ข้อความที่ทำให้เกิดความเข้าใจผิดเกี่ยวกับเงื่อนไขการลงทุน หรือซ่อนค่าธรรมเนียมแอบแฝง ทำให้ผู้สูงอายุสูญเสียเงินออมโดยไม่รู้ตัว นอกจากนี้ ยังมีกรณีของมิจฉาชีพที่แอบอ้างเป็นที่ปรึกษาทางการเงินหรือเจ้าหน้าที่ธนาคาร เพื่อหลอกให้ผู้สูงอายุเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว ซึ่งอาจนำไปสู่การโจรกรรมทางการเงินหรือการฉ้อโกงในรูปแบบต่าง ๆ นอกเหนือจากการใช้ข้อมูลที่ทำให้เข้าใจผิดแล้ว การตลาดที่ใช้เทคนิคทางจิตวิทยาและอารมณ์ก็เป็นอีกหนึ่งกลยุทธ์ที่มักนำมาใช้กับผู้สูงอายุ1

ลองทายกันสิว่า หนึ่งในคอนเทนต์ครีเอเตอร์ที่ประสบความสำเร็จและมีอายุมากที่สุดในโลก มีอายุเท่าไหร่? พบกับ ลิเลียน โดรนิแอก (@grandma_droniak) คุณยายวัย 94 ปีจากคอนเนกติคัต สหรัฐอเมริกา อินฟลูอินเซอร์รุ่นลายครามที่มีผู้ติดตามใน TikTok มากถึง 14.7 ล้านคน และใน IG อีกกว่า 3.4 ล้านคน คุณยายลิเลียนขนานนามตัวเองอย่างมีอารมณ์ขันว่าเป็น “แฟชั่นโมเดล” และเริ่มสร้างคอนเทนต์กับหลานชายมาตั้งแต่ปี 2019 เนื้อหาในช่องของคุณยายมีทั้งคลิปเต้น คำแนะนำเกี่ยวกับการใช้ชีวิตและความสัมพันธ์ รวมทั้งคลิปตลกขบขันต่าง ๆ ที่มีตั้งแต่การสอนทำค็อกเทลไปจนถึงการเตรียมตัวออกเดต! คุณยายลิเลียนเป็นหนึ่งในกลุ่มผู้สูงอายุที่หันมาสร้างคอนเทนต์ออนไลน์ หรือที่รู้จักกันในชื่อ “แกรนด์อินฟลูเอนเซอร์” ที่รวมคำว่า “แกรนด์” จาก grandparents ที่หมายถึงคุณตาคุณยาย เข้ากับคำว่า “อินฟลูเอนเซอร์”  หรือผู้ที่มีอิทธิพลในโลกออนไลน์ ปัจจุบันผู้สูงอายุจำนวนมากหันมาผลิตคอนเทนต์ออนไลน์หลากหลายรูปแบบในอินเทอร์เน็ตร่วมกับลูกหลานของตน ซึ่งมีตั้งแต่การทำอาหาร ทำสวน ออกกำลังกาย ท่องเที่ยว หรือคอนเทนต์ให้คำแนะนำและสร้างความสนุกสนานแบบในช่องของคุณยายลิเลียน โดยคุณยายเคยให้สัมภาษณ์ไว้ว่า ทุกครั้งที่ได้ถ่ายคลิป คุณยายก็จะรู้สึกเหมือนกลับไปมีอายุ 65 อีกครั้ง! หรือนี่จะเป็นเหตุผลที่ผู้สูงอายุผันตัวมาเป็นอินฟลูเอนเซอร์กัน? ทำไมผู้สูงวัยถึงอยากสร้างคอนเทนต์ออนไลน์? ก่อนอื่น

การแยกแยะข้อเท็จจริงจากเรื่องเท็จเป็นเรื่องที่ท้าทาย และในยุคดิจิทัลที่ข้อมูลสามารถแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็ว ข่าวลวงกลับถูกเผยแพร่อย่างรวดเร็วกว่าความจริง1 ส่งผลให้เกิดความเข้าใจผิดและมีผลกระทบต่อการตัดสินใจในเรื่องสำคัญต่าง ๆ แม้ว่าข้อมูลที่ไม่ถูกต้องนี้จะกระจายไปทั่วทุกกลุ่มอายุ แต่งานวิจัยหลายชิ้นชี้ให้เห็นว่าผู้สูงอายุมักหลงเชื่อและแชร์ข่าวลวงมากกว่ากลุ่มอายุอื่น ๆ2,3 หลังการเลือกตั้งปี 2016 คำว่า “ข่าวลวง” ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมอเมริกัน ชาวอเมริกันจำนวนมากมองว่าข่าวลวงเป็นภัยคุกคาม งานวิจัยพบว่าผู้สูงอายุมีบทบาทสำคัญในการแพร่กระจายข่าวลวงผ่านสื่อสังคมออนไลน์ ตัวอย่างเช่น ในฟีดทวิตเตอร์ของผู้สูงอายุ พบว่ากว่าร้อยละ 2 ของการเข้าถึง URL ทางการเมืองมาจากเว็บไซต์ข่าวปลอม ขณะที่ตัวเลขนี้ต่ำกว่าร้อยละ 1 ในกลุ่มผู้ใหญ่วัยหนุ่มสาว นอกจากนี้ ผู้ใช้อายุเกิน 50 ปี ยังมีส่วนร่วมในการแชร์ข่าวลวงถึงร้อยละ 80 ของการแชร์ทั้งหมด ใน Facebook ก็มีรูปแบบที่คล้ายกัน โดยผู้ใช้อายุเกิน 65 ปีแชร์ลิงก์ไปยังเว็บไซต์ข่าวปลอมมากกว่าผู้ใช้ที่อายุน้อยกว่าถึง 7 เท่า5 แม้ว่าจะมีการควบคุมตัวแปรอื่น เช่น ความนิยมทางการเมือง ระดับการศึกษา และกิจกรรมการโพสต์โดยรวม แต่ผลกระทบของอายุยังคงชัดเจน3 โดยผู้สูงอายุมีแนวโน้มที่จะแชร์ข่าวลวงมากกว่ากลุ่มอายุอื่น ๆ ตัวอย่างเช่น ในกลุ่มผู้สูงอายุที่มีอายุมากกว่า 65 ปีมีอัตราการแชร์ข่าวลวงสูงกว่าคนหนุ่มสาวสองเท่า นอกจากนี้ ผู้ที่มีอายุมากกว่า 50

ผู้สูงอายุมักมีความเสี่ยงต่อสภาวะสมองเสื่อมตามธรรมชาติ นอกจากนี้ เมื่อเข้าสู่วัยชราผู้สูงอายุจำนวนไม่น้อยเกิดความเครียด วิตกกังวล ทั้งในด้านความเปลี่ยนแปลงด้านสุขภาพ สถานะทางเศรษฐกิจ และความสัมพันธ์ นำไปสู่ปัญหาสุขภาพจิตไม่แพ้คนในวัยทำงานและวัยรุ่น จึงมีการใช้วิธีบรรณบำบัด (Bibliotherapy) มาช่วยเสริม แต่เนื่องจากหนังสือแบบเล่มมีข้อจำกัดหลายประการ การใช้เทคโนโลยีมาช่วยผู้สูงอายุอ่านหนังสืออย่างหนังสือเสียงจึงเป็นทางเลือกที่น่าสนใจ และเริ่มมีงานวิจัยมารองรับแล้วด้วย บรรณบำบัด: ข้อดีและข้อจำกัด ในต่างประเทศ หนึ่งในวิธีที่แพทย์นำมาใช้ช่วยเหลือผู้สูงอายุที่มีปัญหาสุขภาพจิตคือบรรณบำบัด (Bibliotherapy) ด้วยการมอบหมายให้คนไข้อ่านหนังสือร่วมกับใช้วิธีการบำบัดอื่น ๆ ควบคู่ วิธีการดั้งเดิมของบรรณบำบัดในผู้ป่วยสุขภาพจิตที่มีผลการวิจัยรองรับในเบื้องต้นแล้วว่าได้ผล คือ การให้คนไข้สูงอายุที่มีปัญหาสุขภาพจิตในระดับเบื้องต้นและระดับกลางอ่านหนังสือเกี่ยวกับสุขภาพจิตที่เกี่ยวข้องโดยให้แพทย์ประจำตัวเป็นผู้คัดเลือก การอ่านหนังสือเกี่ยวกับสุขภาพจิตช่วยให้ผู้ป่วยยอมรับสภาวการณ์ปัจจุบันและปฏิบัติตนได้ถูกต้อง อีกทั้งยังให้ความร่วมมือในการรักษามากขึ้น แต่ทีมวิจัยโครงการ HANDI เน้นย้ำว่าวิธีนี้ใช้ได้ผลเฉพาะผู้ป่วยที่มีความคิดเชิงบวกในการช่วยเหลือตนเอง ซึ่งแพทย์กำหนดหนังสือโดยมีการควบคุมค่าใช้จ่าย และรักษาได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้ยา1 สำหรับวิธีการแบบใหม่ที่ผ่านการวิจัยกับกลุ่มตัวอย่างในประเทศอิหร่านมาแล้ว แพทย์ได้ให้ผู้ป่วยสูงอายุฟังหนังสือเสียงที่เลือกเองจากแนวเนื้อหาที่สนใจ งานวิจัยของอเมรีและคณะ พบว่าผู้ป่วยเลือกแนวเนื้อหาที่หลากหลาย ทั้งสารคดีและบันเทิงคดี เช่น หนังสือรวมบทกวีนิพนธ์ คัมภีร์อัลกุรอาน หนังสือฮาวทู งานวิจัยยังพบว่า ผู้ป่วยสูงอายุสุขภาพจิตดีขึ้นระหว่างการรักษา ได้ใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ นอกจากนี้ หนังสือเสียงยังช่วยแก้ไขปัญหาการเข้าถึงความรู้ในหมู่ผู้ป่วยสูงอายุที่อ่านหนังสือไม่ออกและมีปัญหาสายตาร่วมกับปัญหาสุขภาพจิต2 อย่างไรก็ตาม วิธีดังกล่าวมีข้อจำกัดตรงที่สามารถใช้ได้กับผู้ป่วยสุขภาพจิตที่มีอาการอย่างใดอย่างหนึ่งต่อไปนี้เท่านั้น คือ อาการซึมเศร้า อาการวิตกกังวล โรคกลัวขั้นรุนแรงหรือโฟเบีย อาการหวาดระแวงจากความวิตกกังวล พฤติกรรมก้าวร้าวรุนแรง โรคขาดความยับยั้งชั่งใจ

ในยุคดิจิทัลที่ข้อมูลข่าวสารสามารถเข้าถึงได้ง่ายเพียงปลายนิ้วสัมผัส บทบาทของภาษาที่ใช้ในสื่อมีความสำคัญอย่างยิ่งในการกำหนดการรับรู้ (perception) โดยเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุที่อาจไม่เชี่ยวชาญในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเท่ากับคนรุ่นใหม่ ภาษาในสื่อสามารถส่งผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อความเข้าใจและการรับรู้ของผู้สูงอายุ การใช้ภาษาไม่ได้เป็นเพียงการสื่อสารเท่านั้น แต่ยังมีบทบาทสำคัญในการตีความข้อมูล การซึมซับความหมาย และการตอบสนองต่อข้อมูลเหล่านั้นด้วย1 บทความนี้จะสำรวจถึงผลกระทบของภาษาที่ใช้ในสื่อต่อการรับรู้ของผู้สูงอายุ โดยเน้นที่ผลกระทบทางจิตวิทยาและสังคมเป็นสำคัญ ภาษาสื่อเป็นเครื่องมือที่มีพลัง สามารถช่วยให้เข้าใจหรือบิดเบือนความจริงได้ สื่อมักใช้เทคนิคทางภาษา เช่น การสร้างกรอบความหมาย (framing) การใช้อุปลักษณ์ (metaphor) และการใช้คำกล่าวเกินจริง (hyperbole) ในการสร้างเรื่องราวที่มีผลต่อการรับรู้ของผู้ชม2 โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มักพึ่งพาสื่อแบบดั้งเดิม ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเป็นกลุ่มเป้าหมายที่เปราะบางต่อเทคนิคเหล่านี้ การนำเสนอข้อมูลในลักษณะที่ต่างออกไปอาจนำไปสู่ความเข้าใจผิด (misunderstandings) การตอกย้ำภาพลักษณ์เชิงลบ (reinforcing stereotypes) หรือสร้างความกลัวและความกังวลที่ไม่จำเป็น (creating unnecessary fear or anxiety) ในกลุ่มนี้3 หนึ่งในวิธีที่สำคัญที่สุดที่ภาษาสื่อส่งผลต่อผู้สูงอายุคือการสร้างกรอบความหมาย การสร้างกรอบความหมาย คือการนำเสนอข้อมูลในลักษณะที่มีผลต่อการตีความในประเด็นเฉพาะ ตัวอย่างเช่น รายงานข่าวที่เกี่ยวกับสุขภาพมักใช้ภาษาที่เน้นถึงความเสี่ยงหรืออันตราย ซึ่งอาจทำให้ผู้สูงอายุรับรู้ถึงสภาพสุขภาพบางประการว่ามีความน่ากลัวมากกว่าความเป็นจริง4 ทำให้เกิดความกังวลและความเครียดที่เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะเมื่อภาษาที่ใช้เป็นภาษาที่สร้างความตื่นตระหนกหรือภาษาที่เกินจริง อุปลักษณ์เป็นอีกหนึ่งเทคนิคที่มักถูกนำมาใช้ในสื่อ ซึ่งมีผลกระทบที่ทรงพลัง ถ้อยคำอุปลักษณ์ทำให้ประเด็นที่ซับซ้อนง่ายขึ้นสำหรับการทำความเข้าใจ อย่างไรก็ตาม อุปลักษณ์อาจสร้างการรับรู้ที่บิดเบือนไปหรือมีลักษณะเรียบง่ายเกินความเป็นจริงไป ตัวอย่างเช่น การอธิบายสถานการณ์ทางการเงินที่ตกต่ำว่าเป็น “การพังทะลาย”  อาจทำให้เกิดภาพลักษณ์ของความหายนะและความเสียหายที่ไม่สามารถแก้ไขได้ ทำให้ผู้สูงอายุเกิดความกังวลมากเกินไปเกี่ยวกับความมั่นคงทางการเงินของตนเอง5 ภาษาดังกล่าวอาจส่งผลต่อการตัดสินใจและพฤติกรรมของพวกเขา

“สังคมผู้สูงอายุ” เป็นประเด็นที่ทั่วโลกต่างกำลังให้ความสนใจและต้องให้ความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากในปัจจุบันภาพรวมประชากรโลกเป็นสังคมผู้สูงอายุแล้ว และเมื่อมองลงไประดับทวีปจะพบว่า เกือบทุกทวีปก็กลายเป็นสังคมผู้สูงอายุแล้ว ยกเว้นทวีปแอฟริกา1 ในขณะที่ประเทศไทยได้เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2548 และปัจจุบันได้กลายเป็นสังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์แล้ว ซึ่งจากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรนี้ จะนำมาซึ่งปัญหาต่อระบบเศรษฐกิจและสังคมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ เช่น ปัญหาวัยแรงงานน้อยลง ส่งผลให้ค่าแรงสูงขึ้น ค่าครองแรงสูงขึ้น2 ปัญหาความเครียดจากการแบกรับภาระผู้สูงอายุของวัยแรงงานในครอบครัว ตลอดจนปัญหาความซึมเศร้า รู้สึกน้อยใจ รู้สึกเป็นภาระลูกหลานของตัวผู้สูงอายุเอง จนนำไปสู่การมีสุขภาพร่างกายไม่แข็งแรง ต้องเข้ารับการรักษาพยาบาล ซึ่งส่งผลต่อเงินออมที่ตั้งใจเก็บไว้ใช้ตอนวัยสูงอายุจะไม่เพียงพอ3   “พฤฒพลัง” คืออะไร ? องค์การอนามัยโลกได้เสนอแนวคิด “Active Ageing”4 โดยเป็นกระบวนการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เพื่อนำพาผู้สูงอายุไปสู่การมีสุขภาพที่ดี มีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ๆ ของชุมชน และมีหลักประกันที่มั่นคง โดยใช้เป็นแนวทางเพื่อให้แต่ละประเทศได้นำไปปรับใช้ในการรับมือกับสถานการณ์การเพิ่มขึ้นของ ผู้สูงอายุ และพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุต่อไป โดยภาวะ “พฤฒพลัง” ประกอบด้วย 3 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) สุขภาพ ซึ่งหมายรวมถึง ร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ โดยการที่จะมีภาวะสุขภาพที่ดี จึงไม่ใช่แค่การออกกำลังกาย นอนหลับอย่างเพียงพอ รับประทานอาหารที่มีประโยชน์เท่านั้น