การโฆษณาที่มุ่งเป้าผู้สูงอายุ: ปัญหาและแนวทางการรับมือในยุคดิจิทัล

By /

การโฆษณาที่มุ่งเป้าผู้สูงอายุ: ปัญหาและแนวทางการรับมือในยุคดิจิทัล

ปัจจุบัน สังคมโลกกำลังก้าวเข้าสู่ยุคสังคมผู้สูงอายุ (Aging Society) อย่างเต็มรูปแบบ ซึ่งหมายถึงการเพิ่มขึ้นของประชากรสูงวัยในสัดส่วนที่มากกว่ากลุ่มประชากรวัยอื่น ๆ ควบคู่ไปกับการพัฒนาเทคโนโลยีและสื่อดิจิทัลที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้ผู้สูงอายุมีโอกาสเข้าถึงข้อมูลข่าวสารและสื่อโฆษณาได้ง่ายขึ้น อย่างไรก็ตาม แม้เทคโนโลยีจะช่วยให้ผู้สูงอายุได้รับสินค้าและบริการที่อำนวยความสะดวกในชีวิตประจำวันมากขึ้น แต่ในขณะเดียวกันก็ก่อให้เกิดความเสี่ยง เนื่องจากพวกเขาตกเป็นกลุ่มเป้าหมายของโฆษณาที่แสวงหาผลประโยชน์1 โดยอาศัยข้อจำกัดทางด้านกายภาพ ทักษะการใช้เทคโนโลยี และการทำความเข้าใจกลไกของตลาดยุคใหม่2,3 ปัญหานี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในเชิงเศรษฐกิจหรือการตลาดเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพ การเงิน และคุณภาพชีวิตโดยรวมของผู้สูงอายุ4

ปัญหาสำคัญที่พบได้บ่อยในปัจจุบันคือ การใช้กลยุทธ์ทางการตลาดที่ชักจูงให้ผู้สูงอายุเข้าใจผิดเกี่ยวกับคุณสมบัติของสินค้าและบริการ ไม่ว่าจะเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ บริการทางการเงิน หรือสินค้าอุปโภคบริโภคทั่วไป ผู้สูงอายุจำนวนมากอาจขาดทักษะในการวิเคราะห์ข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ หรือไม่ได้รับข้อมูลที่ถูกต้องเพียงพอ ทำให้พวกเขาตกเป็นเหยื่อของโฆษณาที่กล่าวอ้างเกินจริง หรือแฝงเจตนาเพื่อกระตุ้นให้ตัดสินใจซื้อโดยขาดความระมัดระวัง5 ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือโฆษณาสินค้าเพื่อสุขภาพ เช่น ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่อ้างว่าสามารถฟื้นฟูความจำ รักษาโรคข้อเสื่อม หรือป้องกันโรคร้ายแรงได้ภายในระยะเวลาอันสั้น แม้ว่าผลิตภัณฑ์บางอย่างอาจมีประโยชน์ต่อสุขภาพในระดับหนึ่งก็ตาม

ภาพ : https://www.matichon.co.th

อีกหนึ่งปัญหาสำคัญคือการโฆษณาที่เกี่ยวข้องกับการเงินและการลงทุน6 ผู้สูงอายุเป็นกลุ่มที่มีแนวโน้มสะสมเงินออมมาเป็นเวลานานและกำลังมองหาช่องทางการลงทุนเพื่อความมั่นคงในวัยเกษียณ โฆษณาจำนวนมากจึงมุ่งเน้นไปที่การนำเสนอผลิตภัณฑ์ทางการเงินที่อ้างว่ามีผลตอบแทนสูง แต่ไม่ได้เปิดเผยความเสี่ยงอย่างครบถ้วน3 บางกรณีอาจมีการใช้ข้อความที่ทำให้เกิดความเข้าใจผิดเกี่ยวกับเงื่อนไขการลงทุน หรือซ่อนค่าธรรมเนียมแอบแฝง ทำให้ผู้สูงอายุสูญเสียเงินออมโดยไม่รู้ตัว นอกจากนี้ ยังมีกรณีของมิจฉาชีพที่แอบอ้างเป็นที่ปรึกษาทางการเงินหรือเจ้าหน้าที่ธนาคาร เพื่อหลอกให้ผู้สูงอายุเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว ซึ่งอาจนำไปสู่การโจรกรรมทางการเงินหรือการฉ้อโกงในรูปแบบต่าง ๆ

นอกเหนือจากการใช้ข้อมูลที่ทำให้เข้าใจผิดแล้ว การตลาดที่ใช้เทคนิคทางจิตวิทยาและอารมณ์ก็เป็นอีกหนึ่งกลยุทธ์ที่มักนำมาใช้กับผู้สูงอายุ1 โฆษณาบางประเภทใช้ภาพและเสียงที่กระตุ้นให้เกิดความรู้สึกโหยหาอดีต เพื่อสร้างความเชื่อมโยงทางอารมณ์กับผลิตภัณฑ์ ในขณะที่บางโฆษณาใช้ความกลัวเป็นเครื่องมือชักจูง เช่น การสร้างความวิตกกังวลเกี่ยวกับสุขภาพหรือความปลอดภัยในชีวิตประจำวัน เพื่อให้ผู้สูงอายุตัดสินใจซื้อสินค้าอย่างเร่งด่วนโดยไม่ได้ตรวจสอบข้อมูลอย่างถี่ถ้วน นอกจากนี้ การใช้บุคคลที่มีชื่อเสียงหรือแพทย์ปลอมเพื่อเพิ่มความน่าเชื่อถือในโฆษณาก็เป็นอีกหนึ่งวิธีที่ทำให้ผู้สูงอายุหลงเชื่อได้ง่าย

เพื่อป้องกันไม่ให้ผู้สูงอายุตกเป็นเหยื่อของการโฆษณาเหล่านี้ จำเป็นต้องมีมาตรการรับมือที่ครอบคลุมทั้งในระดับบุคคล สังคม และภาครัฐ ประการแรก ผู้สูงอายุควรได้รับการส่งเสริมให้มีความรู้เท่าทันสื่อ (Media Literacy) และสามารถประเมินความน่าเชื่อถือของข้อมูลได้อย่างมีวิจารณญาณ7 ครอบครัวและชุมชนสามารถช่วยสนับสนุนในด้านนี้ โดยจัดกิจกรรมหรือการอบรมที่ให้ความรู้เกี่ยวกับการระบุโฆษณาหลอกลวง วิธีตรวจสอบแหล่งข้อมูล และแนวทางในการป้องกันการฉ้อโกงทางออนไลน์

นอกจากนี้ ภาครัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรมีกลไกกำกับดูแลและควบคุมการโฆษณาที่มุ่งเป้าผู้สูงอายุอย่างเข้มงวด8 ไม่ว่าจะเป็นการออกกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภค การกำหนดให้บริษัทโฆษณาเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์และบริการอย่างโปร่งใส หรือการเพิ่มบทลงโทษสำหรับผู้ที่ละเมิดกฎระเบียบเกี่ยวกับการโฆษณาเพื่อป้องกันการฉ้อโกง นอกจากนี้ สื่อมวลชนและแพลตฟอร์มออนไลน์ควรมีมาตรการคัดกรองโฆษณาที่เข้าข่ายการหลอกลวง เพื่อให้มั่นใจว่าผู้บริโภค โดยเฉพาะผู้สูงอายุ จะได้รับข้อมูลที่ถูกต้องและไม่ตกเป็นเหยื่อของการตลาดที่ไม่เป็นธรรม

บทบาทของครอบครัวและชุมชนก็มีความสำคัญอย่างยิ่งในการป้องกันปัญหานี้9 สมาชิกในครอบครัวสามารถช่วยตรวจสอบข้อมูลที่ผู้สูงอายุได้รับ ให้คำแนะนำเกี่ยวกับการตัดสินใจซื้อสินค้า และสนับสนุนให้พวกเขาใช้เทคโนโลยีอย่างปลอดภัยมากขึ้น ในขณะเดียวกัน องค์กรภาคประชาสังคมสามารถมีส่วนร่วมในการรณรงค์ให้ความรู้เกี่ยวกับสิทธิของผู้บริโภคสูงวัย และจัดกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างความสามารถในการรับมือกับโฆษณาที่แฝงเจตนาหลอกลวง

โดยสรุปแล้ว การโฆษณาที่มุ่งเป้าผู้สูงอายุเป็นปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของพวกเขาในหลายมิติ การแก้ไขปัญหานี้ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ไม่ว่าจะเป็นการให้ความรู้แก่ผู้สูงอายุ การกำกับดูแลจากภาครัฐ และการสนับสนุนจากครอบครัวและชุมชน ทั้งนี้ เพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถบริโภคสื่ออย่างปลอดภัย มีอิสระในการตัดสินใจโดยอาศัยข้อมูลที่ถูกต้อง และสามารถดำรงชีวิตในยุคดิจิทัลได้อย่างมั่นใจ

เขียนโดย
ดร.จิณวัฒน์ แก่นเมือง
สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

รายการอ้างอิง

  1. Kemp, S., & Erades Pérez, N. (2023). Consumer fraud against older adults in digital society: Examining victimization and its impact. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(7), 5404. https://doi.org/10.3390/ijerph20075404
  2. James, B. D., Boyle, P. A., & Bennett, D. A. (2014). Correlates of susceptibility to scams in older adults without dementia. Journal of Elder Abuse & Neglect, 26(2), 107-122. https://doi.org/10.1080/08946566.2013.821809
  3. Shao, J., Zhang, Q., Ren, Y., Li, X., & Lin, T. (2019). Why are older adults victims of fraud? Current knowledge and prospects regarding older adults’ vulnerability to fraud. Journal of Elder Abuse & Neglect, 31(3), 225-243. https://doi.org/10.1080/08946566.2019.1625842
  4. Button, M., Lewis, C., & Tapley, J. (2014). Not a victimless crime: The impact of fraud on individual victims and their families. Security Journal, 27(1), 36-54. https://doi.org/10.1057/sj.2012.11.
  5. Mehlman, M. J., Binstock, R. H., Juengst, E. T., Ponsaran, R. S., & Whitehouse, P. J. (2004). Anti-aging medicine: Can consumers be better protected?. The Gerontologist, 44(3), 304-310. https://doi.org/10.1093/geront/44.3.304
  6. Catalano, L. A., & Lazaro, C. (2010). Financial abuse of elderly investors: Protecting the vulnerable. Journal of Securities Law, Regulation & Compliance, 3(1), 5-23.
  7. Schäffer, B. (2007). The digital literacy of seniors. Research in Comparative and International Education, 2(1), 29-42. https://doi.org/10.2304/rcie.2007.2.1.29
  8. Jackson, S. L., & Hafemeister, T. L. (2013). How do abused elderly persons and their adult protective services caseworkers view law enforcement involvement and criminal prosecution, and what impact do these views have on case processing?. Journal of Elder Abuse & Neglect, 25(3), 254-280. https://doi.org/10.1080/08946566.2012.751843
  9. Deng, Y., He, C., Zou, Y., & Li, B. (2025). ” Auntie, please don’t fall for those smooth talkers”: How Chinese younger family members safeguard seniors from online fraud. arXiv:2501.10803. https://doi.org/10.48550/arXiv.2501.10803
Scroll to Top